Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi ilan edilmesinin ardından bir yıl geçti. “Zaman” ile ilgili de bu farkındalık ile düşünmeye başladım. Zaman ne kadar hızlıydı bu bir yılda ya da yavaş? Zamanın algılanışı, biriktirdikleri ve son olarak değişmesinden bahsedeceğim yazı kapsamında ilginizi çekeceğini düşündüğüm farklı projeleri derledim.
Yazı kapsamında vereceğim ilk örnek, zamanın algılanışı ile ilgili olacak. Japon tasarım firması Nendo, önceki yıllarda da zaman kavramı ve onu ölçen – gösteren saatler üzerine çalışmalar yapıyordu. İki metre yüksekliğinde yaptığı heykel saati ve karahindiba konseptli duvar saatleri de onun öne çıkan ürünleri arasında; fakat zaman ile ilgili yaptığı son çalışma zamanın akışının algılanmasını değiştirme fikri ile diğerlerinden ayrışıyor. Antik çağlardan beri kullanılan kum saatinin binlerce yıldır değiştirilmeyen formuyla ilgili adım attığı tasarım yolculuğu, şeffaf akrilik bloklardan oyulmuş ve zamanın akışını bölen-bütünleştiren formlar ile farklı bir yola doğru evriliyor.
Zamanın kendisini anlamamız oldukça zor iken zamanın algısının yeniden tasarlanmasını anlamak da yazı diliyle oldukça zor. Dört üründen oluşan koleksiyonun bir parçası olan aşağıdaki görselde, yukarıdan gelen beş dakikalık zamanı gösteren kum taneleri ikiye ayrılıyor. İlk ayrım üç dakikalık bir zaman alıyor, üç dakika dolduktan sonra ise 2 dakikalık bölüme geçiş oluyor. Nendo, beş dakikayı 3+2 olarak algılamamızı sağlıyor ve zamanın kendisini tasarlıyor. Koleksiyona ait diğer parçaların etkileyici videosunu görebilmek için ise her zamanki gibi Bazı Linkler bölümünü inceleyebilirsiniz.
Zamanı görebilmemiz, tanımlayabilmemiz ve hatta algılayabilmemiz ile ilgili pek çok alandan pek çok çalışma var. Descartes’tan Kant’a ve onları takip edenlerin hipotezine göre, olayları anlayabilmemiz ve birbirleri ile bağlantı kurabilmemiz için doğuştan sahip olduğumuz diğer özellikler gibidir zaman; fakat bu düşüncenin tam karşısında duran görüşe göreyse insanın algılamasını geliştiren tüm kavramlar sosyal öğrenme ve deneyimlerin sonucunda ortaya çıkmıştır. Zaman Üzerine isimli kitabında bu bilgilere ek olarak Elias şöyle söyler:
“İnsan kuşaklarının oluşturdukları o upuzun zincir boyunca öğrenilmiş genel bilgileri ve bilgiyi bir kuşaktan ötekine aktaran zincirin sonuçlarıdır, zira tek insanın ömrü, yüksek bir sentez düzeyini temsil eden, neden, sonuç, zaman vb. kavramları, bunlarla ilintili spesifik ilintileri bir başına öğrenemeyeceği kadar kısadır.”
Zamanı geçmişten geleceğe doğru uzanan bir zincir gibi algılamamız sonucunda ise zaman çizelgelerimiz ortaya çıkıyor. Ses sanatçısı Beatie Wolfe’nin zaman çizelgesi ve müziği kullanarak yaptığı çevresel protesto enstalasyonu, zamanın biriktirdiklerini görebilmemiz açısından da oldukça kıymetli bir konuma yerleşiyor. Wolfe, The Mill stüdyosunun iş birliği ile gerçekleştirdiği enstalasyon projesinde, 800.000 yılda atmosferik karbondioksit seviyelerinin artışını görselleştiren NASA verilerini müziği ile birleştiriyor. Yeşil başlayıp kırmızı ile son bulan “From Green To Red” projesinde zamanın biriktirdiklerini görüp, ekoloji konusunda düşünmemek de elde değil. (From Green to Red’ in etkileyici videosu için de Bazı Linkler bölümüne göz gezdirebilirsiniz.)
Zaman konusunda yazılan bir yazıda Einstein’dan bahsetmeden bu yazıyı sonlandırmak pek mümkün olmasa gerek. “Elinizi bir dakikalığına sıcak bir fırının içine sokun, sanki bir saatmiş gibi gelir, güzel bir kızla bir saat kadar zaman geçirin, bir dakikaymış gibi gelir; izafiyet budur.” şeklindeki tanımı ile zamanın herkes için aynı hızda akmadığını anlatır. Zorlu zamanlarımızda zaman geçmez, güzel anlarda ise akar gider.
Zaman, koşullara bağlı olarak hızlanır, yavaşlar. Ross Laycock için zaman yavaştı. İsmini sıkça duyduğumuz sanatçılar arasında olan Felix Gonzales Torres, sevgilisi Ross Laycock’ u kaybettikten sonra hazırladığı “Perfect Lovers” çalışmasında iki aynı saati yan yana kullandı. İki saat aynı anda çalışmalarına rağmen zamanla senkronizasyonları bozuldu. Birinin pili daha önce bitti ve durdu. Torres’in AIDS’ten kaybettiği sevgilisi Ross için tasarladığı sanat eseri, bu kadar derin bir yorumu, anlatış biçimindeki sadelik ile beni her zaman çok etkilemiştir.
Zamanı göremiyoruz ama hissettirdiklerini çok net biliyoruz. Birbirinden minimal ve derin üç proje ile bugünkü yazımın sonuna gelirken zamanınızı hızla akacak kadar hissettiren güzel bir gün diliyorum. Bir sonraki yazıda görüşmek üzere.
Bazı Linkler;
Nendo’nun kum saatlerinin videosu için;
https://www.youtube.com/watch?v=0nJoVz4B940&ab_channel=nendo_official
From green to red videosu için;
https://www.youtube.com/watch?v=vTGNhPjJzWc&ab_channel=Dezeen
